Makaleler

Bütün Yönleriyle Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ( DEHB ) Dosyası

Dikkat Eksikliği Bozukluğu ( DEB ) nedir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ( DEHB ) nedir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ( DEHB ) Kimlerde Daha Sık Görülür?
 Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ( DEHB ) Olan Bireyler Nasıl Beslenmelidir?

Dikkat Eksikliği Bozukluğu ( DEB ) çocukluk çağında başlayan ve etkileri yetişkinlik dönemini de olağan şekilde etkileyen psikolojik-nörolojik ve immünolojik rahatsızlıklar üçgeninde ele alınması gereken bir rahatsızlıktır. Dikkat eksikliği Bozukluğu (DEB) olan çocuklar hiperaktif de olabilir ve dürtülerini kontrol edemez veya bir konuya veya olaya dikkatini vermekte zorlanabilirler. DEHB çocuklarda en sık tanı konulan ruhsal bozukluktur. Yazının tamamında hem dikkat eksikliği hem de hiperaktiviteden bahsederken DEHB kısaltmasını kullanacağız.

Dünya genelinde erkeklerde kızlardan daha yaygın olmasına rağmen son yıllarda kız çocuklarında da DEHB tanısı alan çocuk sayısı gitgide artmaktadır. Genellikle erken okul yıllarında, bir çocuğun dikkatini toplamakta zorlanmaya başladığı zamanlarda keşfedilir. 

DEHB’li yetişkinler ise zaman yönetimi, organize olma, hedef belirleme ve bir işi, projeyi sürdürme konusunda zorluk çekebilirler. Ayrıca ilişkiler , benlik saygısı ve bağımlılık ile ilgili problemleri de olabilir . Bahsedilen bağımlılıklar sadece alkol ve uyuşturucu gibi bağımlılıklar olmayabilir. Örneğin çocukluk çağında başlayan ve şimdiki ergen kuşağı kasıp kavuran nomofobi(telefondan ayrı kalma korkusu veya kaygısı) de sosyal ve psikolojik etkileri olan bir bağımlılık türüdür ve DEHB pencersinden değerlendirilebilir.

DEHB’in Çocuklardaki Belirtileri

DEHB i daha iyi algılayabilmek ve sınıflandırabilmek için için belirtileri üç kategoride gruplandırımak gerekiyor.

1.   DİKKATSİZLİK
2.   HİPERAKTİVİTE
3.   DÜRTÜSELLİK

1. DİKKATSİZLİK

Kolayca dikkat dağıtıyor

Yönergeleri takip etmiyor veya görevleri bitirmiyor

Dinliyor gibi görünmüyor

Dikkatini toparlamakta güçlük çekiyor, sıkça hatalar yapıyor

Günlük aktivitelerini kolayca unutuyor

Günlük sorumlulukları organize etmekte sorunlar yaşıyor

Oturarak yapılan işleri sevemiyor ve bu tarz işlerden kaçıyor

Genellikle bir şeyleri kaybediyor

Hayal kurmaya meyilli bir kişiliği var

2.HİPERAKTIVITE

Otururken genellikle kıvranıyor, koltukta anlamsız hareketler yapıyor veya sınıfta durup dururken zıplıyor

Sessizce oynamakta zorlanıyor

Bir şeylere koşmak ya da tırmanmak gibi sürekli hareket ediyor (Gençlerde ve yetişkinlerde, bu daha sık olarak huzursuzluk olarak tanımlanır).

Aşırı konuşuyor ve bağırarak konuşuyor çevreyi rahatsız ediyor.

Sürekli hareket halinde asla yorulmuyor.

3.DÜRTÜSELLİK

Sırasını beklerken sorun yaşıyor, beklemekten hoşlanmıyor.

Cevapları bulanıklaştırıyor

Diğerlerininin davranışlarına engel oluyor, çevresindekilerin sözlerini sıklıkla kesiyor, konuşmalarına engel oluyor

Yiyecek, oyuncak, kişi veya davranış bağımlılıkları taşıyor

DEHB’in Yetişkinlerdeki Belirtileri

DEHB belirtileri bir kişi yaşlandıkça değişebilir ancak genellikle çocukluk çağındakilerle benzerlik göstermektedir

Sürekli biryerlere geç kalma ve unutkanlık

Dinmek bitmeyen kaygısal bozukluk

Kendine güven konusunda problemler

İş yerinde  ve özel hayatında sorunlar yaşamak

Öfke kontrolünü yitirmek

Empatide zorlanma

Madde, yiyecek, kişi veya davranış bağımlılığı

Dünyada tek birey gibi davranma

Sürekli sorumluluklarını erteleme

Kronik can sıkıntısı

Okuma sırasında konsantre olma sorunu

Depresyona yatkınlık

DEHB’in Nedenleri

DEHB’in altında yatan pek çok nedeni sınıflandırıp, bu başlıkları bazı örneklerle birlikte açıklamya çalışalım. Tabi ki bu örnekler sizin ufkunuzu açmak için verilen örneklerdir. DEHB çok daha farklı nedenlerden kaynaklanıyor olabilir.

DEHB’ in nedenlerini anlamaya çalışırken sürekli yukarıda saydığımız belirtileri düşünerek DEHB li bir birey bu davranışı neden sergiliyor olabilir diye düşünmenizi öneriyorum!

Genetik ve Epigenetik : 2012 de Şeref Şimşek ve ark. Tarafından yapılan çalışmada DEHB li çocukların anne ve babalarında da DEHB ve Diğer Psikosomatik bozukların bulunduğunu saptamıştır. Bu hem genetik(kalıtımsal) hemde epigenetik( ÖR: Aynı besin, davranış ve eğitim anlayışıyla büyüyen çocukların ebeveynleriyle benzer bulgular göstermesi zaten sürpriz değildir) altyapılarla gerçekleşebilir.

 ÖR:  Annenizin bir besin intoleransı var ve aynı genetik altyapıya sahip olan sizin de anneniz gibi aynı besine karşı hassasiyetiniz mevcut. Besin intoleransları sindirim ve emilim sisitemini kötü etkileyerek oradaki fizyolojik  işleyişe ve  mikrobiyota dengesine zarar vermektedir. 2018 de Ming X. ve ark. Tarafından yapılan  A Gut Feeling: A Hypothesis Of The Role Of The Microbiome In Attention-Deficit/Hyperactivity Disorders adlı  çalışmada bozulmuş mikrobiyomun DEHB in anedeni olabileceği açıkça belirtilmektedir.

Çevresel: Yaşadığımız ortamda bir sürü değişken DEHB li kişilerin hastalıklarında büyük bir paya sahip olabilir. Hava kirliliği, gürültü kirliliği, ışık kirliliği, Su kirliliği, Evdeki toksisite kaynakları gibi örnekler artırılabilir. Hızlıca birkaç örnek  vaka vererek açıklayalım.

ÖR 1: Mesela evlenir evlenmez hamile kalan bir kadının yeni çeyizlik ev eşyalarından süblimleşen formaldehiti soluması sonucunda maruz kalınan toksisite, DEHB li çocukların doğma olasılığını artırıyor. 2005 te Dr. F. Nur Aksakal ve arkadaşlarının Chemicals in Furnitures and Their Effects on Health dergisinde yazdığı bir makalede formaldehitin kapalı ortam kirleticilerinden olduğunu gayet güzel açıklamış. DEHB in de anne karnı epigenetic kirleticilerinden oldukça etkilendiği de pek çok makaleye konu olmuş.

 

ÖR 2: Özellikle Kurşun gibi egzos dumanlarıyla dünyamıza salınan Toksik Ağır Metallerin DEHB le ilişkisi yapılan pek çok çalışma ile birlikte artık bilinmektedir. Özellikle bu toksinlerin aşırı bulunduğu sanayi bölgelerinde ve otoban kenarlarında hava, su ve diğer pek çok şeyle taşınan kirleticiler çocukların anne karnında bile  ağır metal yüküne maruz kalmasına neden olmaktadır. Bu durum doğacak çocukların DEHB’ e yatkın hale gelmesine neden olmaktadır.

ÖR 3 : Mesela sulardan yiyeceklere plastikle çevrili dünyamızda beynimizin bu kirleticilere maruz kalmadığını düşünmek mükemmel bir iyimserlik gerektirir.  Çukurova Üniversitesinde Dr. Sedat GÜNDOĞDU’nun yaptığı bir çalışmada kullandığımız sofralık tuzların büyük çoğunda mikropartikül plastiklere rastlanmış. BPA(Bisfenol A) gibi Xsenoöstrojen kaynaklarının da intrauterine hayatta fetusun gelişimini olumsuz etkilediği bilinmektedir. Bu nedenle son dönemlerde çoğu plastik biberon şişesinin üzerine BPA BHA vs içermez gibi ibareler konmakta ve tüketicinin beğenisine sunulmaktadır.

Bu ve buna benzer yüzbinlerce örnek de verilebilir. Biz sadece spontane birkaç örnek vererek diğer başlığa geçiyoruz.

Besinsel  : Hiperaktivite ile beraber görülen DEHB şikayetleri besinsel katkı maddeleri, besin eksiklikleri, besin intoleransları, bağırsak mikrobiyota bozukluğu(Bağırsak bakteri dengesizliği), yüksek miktarda şeker tüketimi ile ilgiliyken hiperaktivite olmadan gerçekleşen DEB(Dikkat eksikliği Bozukluğu) şikayetleri ise genellikle ağır metal veya toksik kimyasallarla ilgili olduğu düşünülmektedir (Michael Murray ve Joseph Pizzorno Doğal Tıp A.E. Yayıncılık İstanbul, 2007)

ÖR : Besinsel Eksikliklere Örnek olarak Omega 3, protein eksiklikleri vitamin vemineral dengesizliklerigibi etmenler örnek gösterilebilir. Bu tarz eksiklikler tedaviyi yöneten sağlık profesyoneli tarafından dikkatle ele alınmalıdır.

Ayrıca annelerde hamilelik döneminde ve hamile kalmadan 1 yıl öncesine ait beslenme dengesizliği  ile DEHB li çocuk doğum oranları arasında önemli bir bağ olduğu da bilinmektedir. Bu nedenle gebelik öncesi süreçleri yönetebilmeleri için toplumlar bilinçlendirilmelidir.

Doğum Şekli : Doğum şekline gore bağırsak mikrobiyomunun şekillendiğini biliyor muydunuz? Normal doğum sırasında anne vajeninden yutulan bakteriler bebeğin ilk sağlıklı  mikrobiyota dengesini oluşturur. Ancak bu dengenin oluşturulması ne yazık ki sezaryen doğumlarda daha güçtür. Bu nedenle son yıllarda gelişmiş ülkeler normal doğumu teşvik etme üzerine pek çok yasal düzenlemeler yapmaktadırlar. Ne diyelim annelerin prenses doğumlarının veya doğumhane selfilerinin bedelini yine onlar ödemekteler. Çok acı!!!

Mikrobiyota : Vücudumuzun her yerinde dost düşman çıkarcı, fırsatçı bakteriler yaşamakta. Diğer örneklerde de adından bahsettiğimiz bu bakteriyel denge DEHB vakalarında çok özel bir yere sahip. 2017 de Kenji Hashimoto editörlüğünde yayımlanan PLOS dergisinde pek çok bilim adamı Gut microbiome in ADHD and its relation to neural reward anticipation başlıklı bir makale yayımladılar. Bu makale mikrobiyom konusu ele alan ilk kontrollü çalışma olma niteliğindedir.

ÖR : DEHB vakalarında beyinde eksikliği görülen Dopamin ve Seratonin gibi nörotransmittlerlerin elde ediliş mekanizmalarında kilit öneme sahip Triptofan, Fenilalanin ve Tirozin isimli  monoamin öncüllerinin emilimlerinini bağırsaklarımızdaki mikrobiyom dengesi düzenlemektedir.(Şekil2)

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ( DEHB ) Nasıl Tedavi Edilir

DEHB de öncelik tedavi değil bu rahatsızlıkların nedenlerini iyice algılayıp oluşmasını engellemek olmalıdır. Ancak yine de şikayetler baş gösterdikten sonra DEHB oluşumuna neden olan altta yatan etmenlere yönelik bir tedavi programı düzenlenmelidir. Tedavi semptomlara yönelik olmak yerine nedene yönelik olmalıdır. Bu bağlamda çoğu problemin altında yatan beslenme ve yaşam şekli problemlerinin düzenlenebilmesi için mutlaka yarım alınmalıdır.

Diyette başta işlenmiş gıdalar olmak üzere pek çok allerjen tespit edilip diyet programından çıkarılmalıdır. Ayrıca eksikliği görülen protein bileşenlerinden yüksek oranda diyete eklenmelidir. Bu tarz bürüncül yaklaşımların yanı sıra Özel Eğitim, Aile Terapisi ve Psikoterapi(Danışmanlık) gibi yardımlar da hafife alınmayacak öneme sahiptir.

Aykırı Diyetisyen Sahir BEYAZ

Diyet Uzmanı-PNİ Terapisti-Gaps Practitioner

İlgili Mesajlar

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir